Cuốn sách tôi chọn: "Một ví dụ xoàng"

Kết cấu, ngôn ngữ, không khí tiểu thuyết có nhiều thay đổi so với các tiểu thuyết trước đây của ông và nhiều người thấy thích thú về sự thay đổi này. Bên cạnh đó còn là thông điệp sâu sắc đằng sau những câu chuyện về sự vô cảm và băng hoại đạo đức của con người. Văn chương là một thứ áp lực, càng viết nhiều, càng áp lực. Tuy nhiên trong một buổi tọa đàm, nhà văn Nguyễn Bình Phương đã từng tâm sự : tôi viết để tìm thấy độc giả của mình và sự quan tâm của độc giả, của các nhà phê bình với tác phẩm, chính là sự tiếp nối âm thầm, là động lực để các nhà văn như ông viết tiếp. Trong số những nhà phê bình quan tâm đến "Một ví dụ xoàng" có nhà phê bình Nguyễn Thanh Tâm.

Nhà phê bình Nguyễn Thanh Tâm: ""Một ví dụ xoàng" của Nguyễn Bình Phương nằm trong gia tài mười cuốn tiểu thuyết đã xuất bản của anh ấy, đây là một cuốn tiểu thuyết mà tôi nghĩ, nó có một bước chuyển trong hành trình sáng tác của Nguyễn Bình Phương. Nếu chúng ta đã đọc những tiểu thuyết trước đó của Nguyễn Bình Phương như là "Vào cõi" "Ngồi" hay là "Người đi vắng", "Những đứa trẻ chết già" ... thì chúng ta sẽ cảm nhận được cái không khí rất là liêu trai, có rất nhiều yếu tố kinh dị, bí ẩn ở trong đó. Tuy nhiên ở tiểu thuyết "Một ví dụ xoàng", chúng ta sẽ thấy một văn phong tương đối giản dị, một cái lối kể có phần khác biệt so với những cuốn tiểu thuyết trước đây của Nguyễn Bình Phương, một bước chuyển của Nguyễn Bình Phương. Tôi cảm nhận rằng, đến với tuổi này, sau một hành trình sáng tác dài, Nguyễn Bình Phương đã có những thức nhận nhất định trong cách kể, cách viết của mình.

Tiểu thuyết "Một ví dụ xoàng" viết về vụ án của một ông tiến sĩ, tên là Sang, ở Thái Nguyên vào thời bao cấp. Từ nhân vật này chúng ta sẽ lần theo mạch chuyện để thấy những câu chuyện khác. Nhân vật tiến sĩ được đào tạo ở Liên Xô trở về, trong những năm tháng khó khăn của cuộc đời, anh ấy làm rất nhiều việc, từ việc giảng dạy đại học cho đến cả việc đi buôn. Và chỉ vì 4 cân chè mà anh ta đi vướng vào một vụ án ngộ sát và bị xử tử hình. Sau này người con của ông tiến sĩ trong vai trò là khách đã lần trở lại, trò chuyện với các nhân vật đã từng chứng kiến, từng gặp gỡ ông tiến sĩ, để kể cho người đọc nghe số phận của ông tiến sĩ này. Tuy nhiên chúng ta đọc tiểu thuyết này của Nguyễn Bình Phương, chúng ta lại thấy không chỉ là số phận của nhân vật Sang, "Một ví dụ xoàng"  còn nói về cuộc đời của nhiều số phận. Và "Một ví dụ xoàng"  viết về những con người đó nhưng như một nhà nghiên cứu đã nói, rằng tác giả đã lặn dưới đáy sâu của cuộc đời, của ngôn ngữ để kể về thân phận của họ.  Chính vì thế tôi nghĩ "Một ví dụ xoàng" nhưng không xoàng chút nào.

"Một ví dụ xoàng" bắt đầu bằng nhận định của một vị quan tòa trong tiểu thuyết này, vị quan tòa nói rằng cái chết như của anh Sang chỉ một ví dụ xoàng thôi. Vậy nhưng nó đặt ra cho chúng ta một câu hỏi, một số phận, một con người thì có xoàng hay không? Điều quan trọng là cuốn tiểu thuyết này muốn nói với chúng ta về cái ác, cái ác không phải là các vụ giết người hay là việc có nhiều các vụ án, có nhiều cái ác diễn ra trong xã hội mà là cái ác phía sau nó, là cái nhìn ác về cuộc đời

Ngôn ngữ của Nguyễn Bình Phương như một nhà nghiên cứu đã nói, là một thứ ngôn ngữ được lặn sâu xuống dưới đáy cuộc đời và ở đó nó chưa hề bị khoác lên mình thứ diễn ngôn quan phương, người ta nhận ra cái ngôn ngữ của đời sống và ngôn ngữ đời  sống thế tục đó chính là ngôn ngữ của tiểu thuyết. 

Đối với tôi, Nguyễn Bình Phương là một trong những tác giả lớn của văn học Việt Nam và cũng là một tác giả mà tôi luôn cần phải có thời gian dài để đọc và nghiên cứu. Nguyễn Bình Phương không chỉ thành công ở tiểu thuyết, anh còn có thơ, thơ của anh cũng rất đáng đọc. Anh có nhiều tập thơ, năm, sáu tập thơ, mười cuốn tiểu thuyết, đó là một cái gia tài rất là lớn của một tác giả và thơ Nguyễn Bình Phương cũng như là tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương đều có những dấu ấn tốt trong bạn đọc. Một nhà văn kỹ lưỡng, kỹ lưỡng với từng con chữ của mình, từng phát ngôn của mình thì tác phẩm của anh ta không xoàng chút nào cả."