Ngày 24/5, trong phiên thảo luận tại Hội trường về dự kiến Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP.HCM) đề nghị khi Quốc hội chấp thuận đưa bất kỳ sáng kiến lập pháp hay làm mới, sửa đổi luật vào chương trình thảo luận, phải buộc cơ quan đề xuất có bản đối chiếu, đánh giá hai cực "phí tổn và lợi ích".
Lý do được đại biểu Trương Trọng Nghĩa đưa ra là khi làm mới hay bổ sung, sửa đổi một đạo luật có rất nhiều loại phí tổn như phí tổn trong quá trình xây dựng đề án, luật, phí tổn của quá trình soạn thảo luật, phí tổn của quá trình thông qua luật, phí tổn của quá trình thực hiện luật. Ông Nghĩa nêu ví dụ về phí tổn của quá trình thực hiện luật gồm phí tổn của việc tổ chức thực hiện như ban hành, phổ biến, huấn luyện, giáo dục đạo luật hay quy định mới, phí tổn của việc tuân thủ luật với những quy định về công chứng, bỏ biểu mẫu cũ, làm biểu mẫu mới hay thay chứng nhận cũ, làm chứng nhận mới; phí tổn tư vấn luật sư để hiểu và làm đúng luật mới; phí tổn của việc xử lý tranh chấp, sai phạm phát sinh khi áp dụng luật mới hay xử lý các chồng chéo, xung đột giữa luật mới và các luật hiện hành, đang cản trở các quan hệ kinh tế - xã hội. Vị đại biểu này cho rằng, các phí tổn phát sinh dưới nhiều dạng, ở nhiều khu vực như phí tổn của ngân sách công và của khu vực tư, phí tổn của khu vực tư, của xã hội và của người dân “nhưng những phí tổn này thường ít được quan tâm đầy đủ khi làm luật”.
Lấy dẫn chứng về việc Việt Nam dù tăng trưởng kinh tế khá cao, xuất khẩu nhiều, thu hút đầu tư nhiều, quy mô kinh tế lớn hơn nhiều nước ASEAN, thậm chí lớn hơn Singapore là nước phát triển nhất trong ASEAN nhưng nhân dân ta vẫn nghèo hơn họ rất nhiều, đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho rằng, một trong những nguyên nhân là do Nhà nước, doanh nghiệp và người dân phải chịu phí tổn quá nhiều, trong đó có phí tổn của công tác lập pháp, lập quy, ban hành chính sách quy định, hay nói rộng hơn là phí tổn do công tác xây dựng thể chế có hiệu quả thấp. "Luật rừng" là có hại nhưng "một rừng luật" với hiệu quả, chất lượng kém, chồng chéo, xung đột, gây ách tắc thì thiệt hại còn nhiều hơn" - ông kết luận.
Bên cạnh việc đánh giá phí tổn, đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho rằng cần so sánh, phân tích, đánh giá các lợi ích, lợi ích cho đất nước, cho nền kinh tế, cho quản lý nhà nước và cho người dân, lợi ích ngắn, trung và dài hạn, lợi ích chuyên ngành và lợi ích tổng thể, lợi ích kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, an ninh, quốc phòng, tác động đến lợi ích trong nước và quốc tế. “Có những quy định khiến cho các lợi ích mâu thuẫn nhau, triệt tiêu nhau, được về ngắn hạn nhưng hại về dài hạn, lợi cho quản lý nhà nước nhưng thiệt hại cho quyền tự do dân chủ hiến định của người dân. Có những đạo luật ra đời thuận tiện cho cơ quan quản lý nhà nước nhưng bất tiện cho người dân, có đạo luật bị rơi vào quên lãng hoặc chỉ vận hành như một loại chính sách hay là biện pháp hành chính, không phải là một đạo luật đúng nghĩa. Có những lĩnh vực cần pháp điển hóa, nghĩa là làm chung một đạo luật đầy đủ các bộ phận liên quan nhau để tránh chồng chéo, xung đột và để thuận tiện cho người dân thì không nên chia cắt thành nhiều luật, lợi sẽ bất cập hại. Những đạo luật như vậy gây ra lãng phí công sức, tiền của Nhà nước, của xã hội và của Nhân dân. Có những vấn đề chỉ cần 1 nghị quyết của Quốc hội hay 1 nghị định của Chính phủ là đủ để điều chỉnh, thậm chí hiệu quả điều chỉnh cao hơn thì không nên làm luật” - ông nói.
