Nhân kỷ niệm 60 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Lào (5/9/1962 – 5/9/2022), Truyền hình Quốc hội Việt Nam kính mời quý khán giả lắng nghe câu chuyện do Kỹ sư Xinava Xuphanuvông - con trai út của Hoàng thân Xuphanuvông kể cho nhà văn Trần Công Tấn ghi.
Đó là mối tình của ba tôi với má tôi, của gia đình tôi với Bác Hồ và nước Việt Nam quê mẹ thân yêu.
Năm 1920, Hoàng gia Lào gửi ba tôi về học tại Trường Albert Sarraut Hà Nội. Hơn mười năm sau, 1931, ba tôi qua Pháp học, nhưng Người vẫn nhớ Hà Nội, nhớ bạn bè Việt Nam khôn nguôi. Hình như đó là mệnh trời để sau này ba tôi gắn bó với Việt Nam.
Quả thật vậy, đầu tháng 6 năm 1937, nhận bằng tốt nghiệp đại học cầu đường ở Pháp, ba tôi được bổ nhiệm đến công tác tại Sở Công chánh Trung kỳ, đóng ở thành phố Nha Trang.
Ngày 13 tháng 7 năm 1937 - đúng ngày sinh của ba tôi, Người theo chuyến xe lửa Sai Gòn - Nha Trang. Bước xuống sân ga, lúc trời vừa sáng, Người xách vali ngơ ngác tìm nơi trọ. Có hai khách sạn giống nhau như đúc. Một cái có biển đề "Bon Air", và cái kia "Terminus". Ba tôi đứng tần ngần không biết nên bước vào thuê khách sạn nào đây, ổn định nơi ăn, ở để nhận việc làm. Người bước đại vào khách sạn "Bon Air". Và chính nơi đây, ba tôi đã gặp cô Nguyễn Thị Kỳ Nam, nữ sinh Trường Đồng Khánh, Huế, đang nghỉ hè với bố mẹ là ông bà chủ khách sạn.
Bảy tháng sau, cô nữ sinh Kỳ Nam xinh đẹp đã trở thành mẹ tôi. Cuộc đời của người kỹ sư đã đưa ba má tôi đi xây dựng cầu đường khắp xứ Đông Dương. Nhiều công trình ba tôi xây dựng ở Việt Nam như các đập nước thủy lợi Đô Lương, Bái Thượng, Tri Nội... và các cây cầu bắc qua nhiều con sông như sông Cả, sông Loan... Lúc ba má tôi ở Vinh để bắc cầu Yên Xuân thì Cách mạng tháng Tám bùng nổ. Nhờ ảnh hưởng thắng lợi của Việt Nam, nhân dân Lào đã vùng dậy đánh đuổi Pháp, Nhật, giành chính quyền. Anh trai của ba tôi là Hoàng thân Phếtxarạt điện gọi Người về Lào tham gia Chính phủ Cách mạng. Giữa lúc đó, vào đầu tháng 9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phái ông Lê Văn Hiến đón ba tôi ra Hà Nội gặp Người để bàn bạc về tình hình của khu vực.
Trong suốt hàng chục năm trời kháng chiến gian nan, hình ảnh Bác Hồ luôn ở trong gia đình tôi. Ba tôi luôn lấy tấm gương sáng, lấy đạo đức của Bác Hồ để nhắc nhở anh chị em chúng tôi noi theo mà phấn đấu trong học tập, trong công tác, trong mọi việc làm phục vụ nhân dân. Tình cảm ba tôi dành cho Bác Hồ không chỉ là tình đồng chí, tình bạn chiến đấu mà còn như một mối tình ruột thịt, thiêng liêng. Trong ngăn bàn của ba tôi có những phong bì đựng ảnh. Những ảnh chụp với má tôi, Người đề ngoài bì: "Hai ta". Những ảnh chụp chung với Bác Hồ, ba tôi đề: "Với Pa Pa Hồ".
Có một chiến sĩ Tình nguyện quân Việt Nam tham gia từ hồi mặt trận Thà Khẹc với ba tôi. Khi biết Người bệnh nặng, anh đã vào bệnh viện thăm. Thấy ba tôi gầy yếu, anh đã cầm lấy tay Người và khóc. Ba tôi ôm lấy anh, an ủi: "Đừng khóc con. Ba còn sống đây mà!" Rồi Người nói tiếp: "Đời ba chỉ khóc có hai lần. Lần anh Quang hy sinh và khi được tin Bác Hồ qua đời!" (Quang tên Lào là Arinha Xuphanuvông - con trai cả của Hoàng thân Xuphanuvông - Quang là tên Việt Nam do Bác Hồ đặt).
Có một hôm, ba tôi dậy rất sớm, đánh thức tôi và hỏi: "Con có biết hôm nay là ngày gì không?". Tôi đang ngơ ngác thì Người nói: "Hôm nay là ngày 19 tháng 5. Con đi mua hoa tươi, trái cây về để ta thắp hương tưởng nhớ Bác Hồ".
Má tôi cuối đời tuổi cao, sức yếu, khi tỉnh, khi mê nhưng không bao giờ thừa nhận rằng Bác Hồ và ba tôi đã qua đời. Má hay hỏi: "Sao không đưa má đi Hà Nội thăm Bác Hồ".
Mối tình thủy chung của ba má tôi dài hơn nửa thế kỷ. Và cũng đã hơn nửa thế kỷ gia đình tôi gắn bó với Việt Nam. Khi má tôi nhớ quê hương, bà thường nghe những giai điệu dân ca Việt Nam rồi lặng lẽ khóc. Còn chúng tôi vẫn yêu quê ba, gắn bó với quê má. Mối tình sắt son đó hẳn sẽ đằm thắm đến muôn đời...
