Trên cả nước, còn rất nhiều nơi các HTX, nông dân không mặn mà sản xuất quy mô lớn bởi nhiều nguyên nhân. Quy mô diện tích phần nhiều là manh mún, nhỏ lẻ, trong khi cơ chế chính sách còn bó buộc khiến việc tích tụ và sử dụng ruộng đất sản xuất trở nên khó khăn. Đơn cử như những chính sách về hạn điền, chuyển đổi mục đích sử dụng đất… cũng đang khiến HTX khó tích tụ đất đai cho sản xuất quy mô lớn.
HTX Công bằng Thuận An, huyện Đắk Mil, tỉnh Đắk Nông được thành lập năm 2012 với hơn 100 thành viên, canh tác cà phê trên diện tích gần 470ha, có nhiều sản phẩm xuất khẩu. Để mở rộng quy mô sản xuất, HTX đã chủ động mua thêm đất từ người dân. Dù phù hợp với quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất nhưng nhiều năm nay khu đất này vẫn chưa chuyển đổi được mục đích sử dụng do vướng quá nhiều thủ tục và gây khó khăn trong tiếp cận vốn sản xuất.
Việc khó chuyển đổi mục đích sử dụng chỉ là một trong số vướng mắc hiện nay. Quy định về hạn điền trong Luật Đất đai hiện hành cũng đang làm khó người dân. Theo quy định, khi giao đất trồng cây hàng năm, đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muốicho cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp ở Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long không quá 3 ha, các địa phương còn lại không quá 2ha. Còn đối với đất trồngcây lâu năm thì mức hạn điền là 10 ha ở đồng bằng và 30 ha ở trung du, miền núi. Điềunày có nghĩa, người dân, HTX hạn điền chỉ có thể tích tụ được từ 2-3ha, nếu tập trungquá 10 lần này sẽ phải chuyển sang thuê của Nhà nước. Đối với đất công điền, một số địa phương chỉ được phép cho thuê thời gian tối đa 5 năm nên không khuyến khíchđược HTX, doanh nghiệp đầu tư sản xuất mang tính chất lâu dài và bền vững.
Tại các hội nghị lấy ý kiến dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), những vấn đề này cũng được thẳng thắn chỉ rõ. Nhiều chuyên gia cho rằng, nếu không giải bài toán căn cơ về đất đai, sẽ rất khó hình thành các vùng sản xuất quy mô lớn trong tương lai.
Thực tế cho thấy khó khăn nhất vẫn là chưa có chính sách đủ mạnh và hợp lý để khuyến khích phát triển. Nếu không thay đổi một cách căn cơ, toàn diện, những vấn đềnhư hạn điền vẫn sẽ là “gọng xích” níu chặt sẽ phát triển và những mô hình kinh tế nông nghiệp khó mà hình thành.
